भारताच्या प्राज्ञिक इतिहासाविषयी काही वाचावं अशी इच्छा झाल्याने मी तसे काही वाचावयास मिळते का ह्या प्रयत्नात आहे. वैचारिक इतिहास, कल्पनांचा इतिहास, तत्त्वज्ञानाचा इतिहास किंवा साहित्याचा इतिहास ही सर्व प्राज्ञिक इतिहासाची उपांगे आहेत. बौद्धिक घटितांच्या अनुक्रमाने इतिहासाची मांडणी असे त्याचे स्वरूप असू शकते. मनू गोस्वामी, श्रुती कपिला, फैजल देवजी ह्यांचे लेखन त्यादृष्टीने वाचण्यासारखे आहे. पण ह्या लेखकांनी मुख्यतः अर्वाचीन कालखंड अभ्यासासाठी घेतलेला आहे. तोही महत्त्वाचा आहे परंतु प्राचीन काळाचाही समावेश अशा आढाव्यात असावा असे मला वाटत असल्याने मी तसे काही शोधत होतो.
सध्या मला बर्जोर अवारी ह्यांचे `इंडिया - द एन्शण्ट पास्ट' हे त्या जवळपास जाणारे पुस्तक मिळाले आहे. त्यांचा जन्म भारतातला पण बालपण आणि शिक्षण केनिया आणि झांझिबार येथे झालेले असून ते मॅंचेस्टर मेट्रॉपॉलिटन युनिव्हर्सिटीत मानद संशोधक म्हणून कार्यरत आहेत. नानाविध ग्रंथांमधून त्यांनी सामग्री गोळा केलेली असून त्यांची मांडणी संतुलित असल्याबद्दल अनेक तज्ज्ञांनी त्यांच्याविषयी गौरवोद्गार काढलेले आहेत. प्रस्तावनेत ते म्हणतात,
''This imbalance in the thinking about India can be corrected by attending to other valuable legacies from ancient India. One such heritage, which needs deeper exploration, is its intellectual patrimony. The Indians composed learned texts long before the Europeans.''
'Hindu culture and social values retained their energy and vitality even under the most anti-Hindu Islamic kings.'
भारतातील महत्त्वाच्या बौद्धिक कृतींची वर्गीकृत यादी करणे अशासारखा एक प्रकल्प आधुनिक इतिहासप्रेमींनी घ्यायला हरकत नाही. त्याचे एक प्रारूप म्हणावे अशी पुरवणी बर्जोर अवारी ह्यांच्या पुस्तकाच्या पुरवणीमध्ये आहे.
ही यादी परिपूर्ण आहे असे नाही. संस्कृतच्या 12वी च्या पुस्तकातही अशाच त-हेची यादी वाचल्याचे मला आठवते. पण एक प्रारूप किंवा template म्हणून आपण ह्याकडे पहावे असे मला वाटते. आपण आपल्या माहितीनुसार ह्या यादीत भर घालू शकतो, किंबहुना केवळ ग्रंथांची/ कृतींचीच नाही तर विषयांचीही भर घालू शकतो. केवळ प्राचीन भाषाच नाही तर अर्वाचीन भाषांमधील कृतींचीही भर आपण घालू शकतो. ज्ञानेश्वरीसारखा ग्रंथ ह्या यादीत सहज स्थान पटकावू शकेल.
No comments:
Post a Comment