शिक्षकांनी मुलांसमवेत कसे वागावे?

Online शिक्षणाच्या ह्या जमान्यामध्ये शिक्षक मुलांच्या समवेत असतात असे म्हणणेच धाडसाचे ठरेल. कोविडची साथ उतरली की शाळा सुरू होतील आणि शिक्षक-विद्यार्थी एकमेकांच्या प्रत्यक्ष संपर्कात येतील. तो दिवस लवकर उगवेल अशी आशा करूया.

असे असले तरी Online शिक्षणाच्या माध्यमातून शिक्षक-विद्यार्थी एकमेकांच्या संपर्कात आहेतच. शिक्षकांनी मुलांसमवेत कसे वागावे? ह्याबाबत सल्ला देणे खूप अवघड आहे. विद्यार्थ्यांच्या वर्तनाबाबत ³ जसा तात्त्विक विचार झालेला आहे तितक्या प्रमाणात शिक्षकाच्या वर्तनाबाबत झालेला नाही. प्रत्येक विद्यार्थी आणि शिक्षक ही स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्वे आहेत. ते एकमेकांशी कसे वागतील ही वैयक्तिक बाब आहे. त्यामुळे त्याबाबत काहीही नियम करणे कठीण आहे. काही तंत्रे सांगता येतील ¹  पण एक तंत्र एका ठिकाणी यशस्वी झाले तरी दुसरीकडे यशस्वी होईलच असे नाही.

म्हणून ह्यासाठी शिक्षकाने स्वतःचा आत्मविश्वास विकसित करत असतानाच आपली स्वतःच्या सोयीची वैयक्तिक शैली विकसित करणे अपेक्षित आहे.

शिक्षकाकडे एक प्रकारचा 'नैसर्गिक अधिकार' असतो असे अनेकजण मानतात. हा अधिकार संस्कृतीने, परंपरेने दिलेला असतो तर काही प्रभावी व्यक्तींकडे तो जन्मजात असल्यासारखा आणि विशेष जाणवणारा असू शकतो. वस्तुतः प्रत्येक शिक्षकाचे बरे वाईट दिवस असतात. सर्व काळ प्रत्येकजण चांगल्या अनुभवाचीच अपेक्षा करू शकणार नाही. वाईट अनुभवांचा आपल्यावर फार परिणाम होऊ न देण्याचा विवेक हे अनुभवी शिक्षकांचे मोठे हत्यार असते.

वाईट अनुभव टाळण्याची एक युक्ती म्हणजे विद्यार्थ्यांचा अपमान करणे टाळणे. शिक्षा करणे वेगळे आणि अपमान करणे वेगळे. मुख्याध्यापकांनी शिक्षकाचा अपमान केल्यावर शिक्षकाला जसे वाटते तसेच शिक्षकाने विद्यार्थ्याचा अपमान केला तर विद्यार्थ्याला वाटते. शिक्षकाने आपल्या सकारात्मक अपेक्षा विद्यार्थ्यापर्यंत त्याचा अपमान न होऊ देता पोहोचवणे हे त्याचे खरे कौशल्य असते.

हे कौशल्य विकसित करण्यासाठी एक उपयुक्त तंत्र असे आहे : विद्यार्थ्याला कोणताही प्रश्न विचारल्यानंतर (शिस्तीच्या/ अभ्यासाच्या, कोणत्याही बाबतीत) विद्यार्थ्याला त्याने प्रतिसाद सुरू करण्यापूर्वी उपलब्ध असलेला कालावधी (लेटन्सी पिरियड) वाढवणे ² (संयम, संयम!).

Online अध्यापनाच्या वेळी तर संपर्कसाधनांच्या मर्यादा लक्षात घेऊन लेटन्सी पिरियड किती असावा ह्यावर विशेष विचार करावा. अनुभवातून हे उमजेलच पण शक्यतो ह्या मुद्याकडे दुलर्क्ष होणार नाही हे पहा.

संदर्भ :

1. https://www.scholastic.com/teachers/articles/teaching-content/25-sure-fire-strategies-handling-difficult-students/

2. http://aarf.asia/download.php?filename=../current/2019/Mar/diygSTb4ZAJm90z.pdf&new=IRJHSS2March19-9192.pdf

3. https://paramchandra.blogspot.com/2014/01/18.html

What is e-learning?

E-learning is differently understood by different people. It has caused to change our idea of what a classroom is. Multimedia are increasingly becoming a part of teaching and learning. The term covers a gamut of similar concepts. Some call it "Distance Learning," "Distance Education," "Digital Learning;" others call it "Open Learning," "Virtual Education," and yet others may term it as "Multimedia Discourse" or "Online Education." All these are substitutes each with a slightly different meaning but all essentially referring to electronic or 'e'-learning.

In this process of implementing e-learning, we have come across a number of obstacles which we will have to overcome through sustained effort.

E-learning is not only promoted by supply side techno reforms but also by emerging global markets demanding techno-savvy, digitally literate and skilled manpower.

E-learning can be mainly classified into two types: Synchronous e-learning and Asynchronous e-learning. You can see the details here.¹

In synchronous e-learning, activities of the teacher and the students are ''in sync.'' They work with each other from different locations but at the same time. They use Virtual Classroom platforms, Audio and Video Conferencing, Chat facilities, Webinars, Application Sharing, Instant Messaging or some such tool which allows them to interact in real time. Here the students have to learn keeping pace with the group/ instructor.

In asynchronous e-learning, the teacher and the students need not work at the same time, wherever they are. Instructions are pre-recorded and delivered while the students can access the resources at convenient time and generally at convenient pace; or are able to reaccess the resource. Emails, blogs, discussion forums, e-Books, CDs, DVDs, PPTs, movie clips, data storage units, self-paced online courses, discussion forums & groups and message boards are some of the resources for asynchronous e-learning. In fact we could include printed material as asynchronous learning.

Conventional books are an example of an asynchronous learning (though not e-learning) resource whereas e-books are an asynchronous e-learning resource. (Our regular classes are an example of synchronous learning though it is not e-learning).

Online digital lessons need to be designed with an *imaginative mix of synchronous and asynchronous resources.* The resources need to be delivered in a logical sequence. Students need to develop study habits to prepare themselves using asynchronous sources first and then refine their understanding through synchronous resources of live classrooms. Thereafter students should be encouraged to revise and consolidate learning through exercises provided for the purpose.

(1. https://blog.commlabindia.com/elearning-design/types-of-elearning)

“Learning Outcome” अध्ययन परिपाक/ अध्ययन परिणाम/ फलित म्ह्णजे काय? --शैक्षणिक गुणवत्ता प्रश्नोत्तरे - 28

What is the meaning of the term ''Learning Outcome?'' (अध्ययन परिपाक/ अध्ययन परिणाम/ फलित म्ह्णजे काय?)

Here is an example: If a teacher teaches her lesson and thereafter if the students are able to add one digit to another, then ''ability to add single digit numbers'' becomes the ''Learning Outcome''.

A teacher teaches something and its learning outcome means whatever that teaching enables the student to do.

( https://people.ok.ubc.ca/cstother/Learning%20Outcomes.pdf)

Learning Objectives are different from Learning Outcomes. Learning Objectives are the results that are desirable whereas Learning Outcomes are results that are achievable.

Therefore we could have the same Learning Objectives for say class IX but plan different Learning Outcomes for different divisions of class IX. (अध्ययनाची उद्दिष्टे आणि फलिते वेगवेगळी असू शकतात.)

For those who want to know more about Learning Outcomes and learning objectives: https://teaching.utoronto.ca/teaching-support/course-design/developing-learning-outcomes/what-are-learning-outcomes/

स्वामी विवेकानंद यांच्या दृष्टिकोनातून ‘शिक्षण’

 अनेक भारतीय विचारवंतांनी शिक्षणासंबंधी मौलिक चिंतन केलेले आहे. शिक्षणाकडे आधुनिक दृष्टीने पाहणारे एक तत्त्वचिंतक म्हणून स्वामी विवेकानंदांचे नाव घ्यावे लागेल.अद्वैत आश्रमाद्वारे¹ 2008 साली प्रकाशित करण्यात आलेले "My Idea of Education''²  हे स्वामीजींच्या शिक्षणविषयक विचारांचे संकलन हे एक संग्राह्य पुस्तक आहे. पुस्तकातील वेच्यांचे संकलन डॉ. किरण वालिया ह्यांनी केलेले असून ह्या पुस्तकाला असलेले स्वामी प्रभानंदांचे प्रास्ताविक आणि स्वामी यतीश्वरानंद³ ह्यांची प्रस्तावना हे या पुस्तकाचे खास वैशिष्ट्य होय. Complete Works Of Swami Vivekanand ह्या 9 खंडात्मक संकलनातून घेतलेले हे वेचे आहेत. “The first duty is to educate people.” अशा अनेक अन्वर्थक उद्धृतांनी हे पुस्तक नटलेले आहे. विषयानुरूप पुस्तकातील वेच्यांचे 18 उपभाग केलेले आहेत :  

1. Philosophy of Education
2. Socicty and Education
3. The True Teacher
4. The Teacher and The Taught
5. Education of the Masses
6. Educating The Women
7. Language
8. The Mother Tongue
9. The Sanskrit Language
10. Higher Education
11. Technical Education
12. Practical Experience
13. Concentration
14. The Mind
15. Power of Knowledge
16. Music and Art
17. Character-Building
18. Harmony of Religions 

  जगातील विचारवंतांनी स्वामी विवेकानंदांविषयी काय म्हटले आहे ह्याचे संकलन पुस्तकाच्या परिशिष्टात केलेले आहे. नागपूरच्या रामकृष्ण मठाने प्रकाशित केलेले 'आदर्श शिक्षण'⁴ हे विवेकानंदांचे पुस्तकही संग्राह्य आहे. 

    

 ह्या पुस्तकातील नमुना प्रकरण ह्या संकेतस्थळावर⁶ वाचता येईल.

'शिक्षकाचे कर्तव्य' ह्यासंबंधी स्वामीजी म्हणतात: ''ज्याप्रमाणे तुम्ही एखादे रोपटे वाढवू शकत नाही त्याप्रमाणे तुम्ही एखाद्या लहान मुलाला शिकवू शकत नाही. तुम्ही फक्त्त अकरणात्मक (negative) स्वरूपाचे काम करू शकता - तुम्ही फक्त्त मदत करू शकता. ज्ञान हे आतूनच प्रकट होत असते. लहान मूल आपल्या स्वभावानुसार स्वतःचा विकास करून घेत असते. तुम्ही फक्त्त विकासाच्या मार्गातील अडथळे दूर करू शकता.

 

समजा मी एक लहान मुलगा आहे. माझे वडील माझ्या हातात एक पुस्तक देतात. त्याच्यात 'ईश्वर असा असा आहे' असे लिहिलेले असते. आता प्रश्न असा आहे की, माझ्या मनात त्यांना हे भरविण्याची जरूर काय? माझे व्यक्तिगत विकसन कोणत्या मार्गाने होणार हे त्यांना कसे कळणार? माझा स्वाभाविक विकास कसा होणार आहे याबद्दल त्यांना काही कळत नसल्यामुळे ते आपल्या स्वतःच्या कल्पना माझ्या डोक्यात कोंबू इच्छितात व त्याचा परिणाम असा होतो की, माझी वाढच खुंटते. एखाद्या रोपट्याची, त्याला पोषक नसलेल्या जमिनीत तुम्ही वाढ करू शकत नाही.'' शिक्षणाचे समाजशास्त्र ह्या विषयाच्या अनुषंगाने स्वामीजींच्या विचारांचे विवेचन करणारा हा व्हिडिओ⁵ अवश्य पहावा.

links: 1 - https://advaitaashrama.org/
2- https://shop.advaitaashrama.org/product/my-idea-of-education-1/
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Swami_Yatiswarananda
4. https://play.google.com/store/books/details?id=H9ddDwAAQBAJ
5. https://www.youtube.com/watch?v=-kVvcXnEy7c
6. https://play.google.com/books/reader?id=H9ddDwAAQBAJ&hl=en&pg=GBS.PP1