Friday, February 3, 2023

इतिशोध

पद्मगंधा प्रकाशनातर्फे सुमारे 25 वर्षांपूर्वी प्रकाशित करण्यात आलेले 'इतिशोध' हे इतिहास संशोधक सुरेश जोशी ह्यांचे 172 पानांचे पुस्तक नुकतेच वाचनात आले. लोकमतमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या लेखांचे हे संकलन आहे.

पुस्तकाच्या प्रस्तावनेत श्री. निनाद बेडेकर म्हणतात, '' इतिशोध हे आत्मचरित्र नव्हे. ऐतिहासिक साधने गोळा करण्यासाठी केलेल्या कष्टमेहनतीची ती एक गाथा आहे, किंवा व्यथा आहे.'' शिलालेख, ताम्रपट, मूर्ती, चित्रे, नाणी, खापरे, कागदपत्रे अशीच इतिहास संशोधनाची साधने असतात. ऐतिहासिक साधने संगृहीत करून ठेवण्यास मिळालेली दृष्टी हे खरे तर ह्या मेहनतीमागचे भांडवल आहे.

श्री. सुरेश जोशी 40 वर्षे अहमदनगर ऐतिहासिक वस्तुसंग्रहालयाचे कार्यकारी विश्वस्त होते. पुण्यातील राजा केळकर वस्तुसंग्रहालयाचे क्युरेटर म्हणूनही काही काळ त्यांनी काम पाहिले आहे.

नगरच्या ऐतिहासिक वस्तुसंग्रहालयातील दुर्मीळ, साधनांचा प्रचंड संग्रह त्यांच्या परिश्रमाची, चिकाटीची आणि जिद्दीची साक्ष आहे. हा बहुमोल संग्रह गोळा करताना अनेक व्यक्ती, समाज आणि प्रसंग ह्यांचा श्री. जोशी ह्यांच्या संवेदनशील मनाने घेतलेला शोध असे ह्या 'इतिशोधाचे' स्वरूप आहे.WhatsApp Image 2023-01-28 at 12.08.03

महामहोपाध्याय दत्तो वामन पोतदार ह्यांचा सहवास आणि मार्गदर्शन आणि त्यांच्याशी असलेला घरोबा ह्याविषयी जोशी ह्यांनी समरसून लिहिले आहे. सेतुमाधवराव पगडी, तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी, डॉ. सांकलिया, डॉ. पु. म. जोशी, प्रा. राम शेवाळकर, न. र. फाटक, बाबासाहेब पुरंदरे, अशा अनेक दिग्गजांशी आलेला संबंध आणि किस्से जोशींनी वर्णिलेले आहेत.

संशोधन कार्यात स्वत:ला पूर्णपणे झोकून देणार्या व्यक्ती दुर्मीळ होत चाललेल्या ह्या काळात श्री. जोशी ह्यांच्यासारख्या माणसांची आगळीवेगळी मुलुखगिरी वेगळी उठून दिसते.

Sunday, October 18, 2020

शिक्षकांनी मुलांसमवेत कसे वागावे?

Online शिक्षणाच्या ह्या जमान्यामध्ये शिक्षक मुलांच्या समवेत असतात असे म्हणणेच धाडसाचे ठरेल. कोविडची साथ उतरली की शाळा सुरू होतील आणि शिक्षक-विद्यार्थी एकमेकांच्या प्रत्यक्ष संपर्कात येतील. तो दिवस लवकर उगवेल अशी आशा करूया.

असे असले तरी Online शिक्षणाच्या माध्यमातून शिक्षक-विद्यार्थी एकमेकांच्या संपर्कात आहेतच. शिक्षकांनी मुलांसमवेत कसे वागावे? ह्याबाबत सल्ला देणे खूप अवघड आहे. विद्यार्थ्यांच्या वर्तनाबाबत 3 जसा तात्त्विक विचार झालेला आहे तितक्या प्रमाणात शिक्षकाच्या वर्तनाबाबत झालेला नाही. प्रत्येक विद्यार्थी आणि शिक्षक ही स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्वे आहेत. ते एकमेकांशी कसे वागतील ही वैयक्तिक बाब आहे. त्यामुळे त्याबाबत काहीही नियम करणे कठीण आहे. काही तंत्रे सांगता येतील 1  पण एक तंत्र एका ठिकाणी यशस्वी झाले तरी दुसरीकडे यशस्वी होईलच असे नाही.

म्हणून ह्यासाठी शिक्षकाने स्वतःचा आत्मविश्वास विकसित करत असतानाच आपली स्वतःच्या सोयीची वैयक्तिक शैली विकसित करणे अपेक्षित आहे.

शिक्षकाकडे एक प्रकारचा 'नैसर्गिक अधिकार' असतो असे अनेकजण मानतात. हा अधिकार संस्कृतीने, परंपरेने दिलेला असतो तर काही प्रभावी व्यक्तींकडे तो जन्मजात असल्यासारखा आणि विशेष जाणवणारा असू शकतो. वस्तुतः प्रत्येक शिक्षकाचे बरे वाईट दिवस असतात. सर्व काळ प्रत्येकजण चांगल्या अनुभवाचीच अपेक्षा करू शकणार नाही. वाईट अनुभवांचा आपल्यावर फार परिणाम होऊ न देण्याचा विवेक हे अनुभवी शिक्षकांचे मोठे हत्यार असते.

वाईट अनुभव टाळण्याची एक युक्ती म्हणजे विद्यार्थ्यांचा अपमान करणे टाळणे. शिक्षा करणे वेगळे आणि अपमान करणे वेगळे. मुख्याध्यापकांनी शिक्षकाचा अपमान केल्यावर शिक्षकाला जसे वाटते तसेच शिक्षकाने विद्यार्थ्याचा अपमान केला तर विद्यार्थ्याला वाटते. शिक्षकाने आपल्या सकारात्मक अपेक्षा विद्यार्थ्यापर्यंत त्याचा अपमान न होऊ देता पोहोचवणे हे त्याचे खरे कौशल्य असते.

हे कौशल्य विकसित करण्यासाठी एक उपयुक्त तंत्र असे आहे : विद्यार्थ्याला कोणताही प्रश्न विचारल्यानंतर (शिस्तीच्या/ अभ्यासाच्या, कोणत्याही बाबतीत) विद्यार्थ्याला त्याने प्रतिसाद सुरू करण्यापूर्वी उपलब्ध असलेला कालावधी (लेटन्सी पिरियड) वाढवणे 2 (संयम, संयम!).

Online अध्यापनाच्या वेळी तर संपर्कसाधनांच्या मर्यादा लक्षात घेऊन लेटन्सी पिरियड किती असावा ह्यावर विशेष विचार करावा. अनुभवातून हे उमजेलच पण शक्यतो ह्या मुद्याकडे दुलर्क्ष होणार नाही हे पहा.

संदर्भ :

1. https://www.scholastic.com/teachers/articles/teaching-content/25-sure-fire-strategies-handling-difficult-students/

2. http://aarf.asia/download.php?filename=../current/2019/Mar/diygSTb4ZAJm90z.pdf&new=IRJHSS2March19-9192.pdf

3. https://paramchandra.blogspot.com/2014/01/18.html

Sunday, June 14, 2020

What is e-learning?

E-learning is differently understood by different people. It has caused to change our idea of what a classroom is. Multimedia are increasingly becoming a part of teaching and learning. The term covers a gamut of similar concepts. Some call it "Distance Learning," "Distance Education," "Digital Learning;" others call it "Open Learning," "Virtual Education," and yet others may term it as "Multimedia Discourse" or "Online Education." All these are substitutes each with a slightly different meaning but all essentially referring to electronic or 'e'-learning.

In this process of implementing e-learning, we have come across a number of obstacles which we will have to overcome through sustained effort.

E-learning is not only promoted by supply side techno reforms but also by emerging global markets demanding techno-savvy, digitally literate and skilled manpower.

E-learning can be mainly classified into two types: Synchronous e-learning and Asynchronous e-learning. You can see the details here.1

In synchronous e-learning, activities of the teacher and the students are ''in sync.'' They work with each other from different locations but at the same time. They use Virtual Classroom platforms, Audio and Video Conferencing, Chat facilities, Webinars, Application Sharing, Instant Messaging or some such tool which allows them to interact in real time. Here the students have to learn keeping pace with the group/ instructor.

In asynchronous e-learning, the teacher and the students need not work at the same time, wherever they are. Instructions are pre-recorded and delivered while the students can access the resources at convenient time and generally at convenient pace; or are able to reaccess the resource. Emails, blogs, discussion forums, e-Books, CDs, DVDs, PPTs, movie clips, data storage units, self-paced online courses, discussion forums & groups and message boards are some of the resources for asynchronous e-learning. In fact we could include printed material as asynchronous learning.

Conventional books are an example of an asynchronous learning (though not e-learning) resource whereas e-books are an asynchronous e-learning resource. (Our regular classes are an example of synchronous learning though it is not e-learning).

Online digital lessons need to be designed with an *imaginative mix of synchronous and asynchronous resources.* The resources need to be delivered in a logical sequence. Students need to develop study habits to prepare themselves using asynchronous sources first and then refine their understanding through synchronous resources of live classrooms. Thereafter students should be encouraged to revise and consolidate learning through exercises provided for the purpose.

(1. https://blog.commlabindia.com/elearning-design/types-of-elearning)

Saturday, May 30, 2020

“Learning Outcome” अध्ययन परिपाक/ अध्ययन परिणाम/ फलित म्ह्णजे काय? --शैक्षणिक गुणवत्ता प्रश्नोत्तरे - 28

What is the meaning of the term ''Learning Outcome?'' (अध्ययन परिपाक/ अध्ययन परिणाम/ फलित म्ह्णजे काय?)

Here is an example: If a teacher teaches her lesson and thereafter if the students are able to add one digit to another, then ''ability to add single digit numbers'' becomes the ''Learning Outcome''.

A teacher teaches something and its learning outcome means whatever that teaching enables the student to do.

( https://people.ok.ubc.ca/cstother/Learning%20Outcomes.pdf)

Learning Objectives are different from Learning Outcomes. Learning Objectives are the results that are desirable whereas Learning Outcomes are results that are achievable.

Therefore we could have the same Learning Objectives for say class IX but plan different Learning Outcomes for different divisions of class IX. (अध्ययनाची उद्दिष्टे आणि फलिते वेगवेगळी असू शकतात.)

For those who want to know more about Learning Outcomes and learning objectives: https://teaching.utoronto.ca/teaching-support/course-design/developing-learning-outcomes/what-are-learning-outcomes/

Wednesday, March 25, 2020

स्वामी विवेकानंद यांच्या दृष्टिकोनातून ‘शिक्षण’

 अनेक भारतीय विचारवंतांनी शिक्षणासंबंधी मौलिक चिंतन केलेले आहे. शिक्षणाकडे आधुनिक दृष्टीने पाहणारे एक तत्त्वचिंतक म्हणून स्वामी विवेकानंदांचे नाव घ्यावे लागेल.अद्वैत आश्रमाद्वारे1 2008 साली प्रकाशित करण्यात आलेले "My Idea of Education''2  हे स्वामीजींच्या शिक्षणविषयक विचारांचे संकलन हे एक संग्राह्य पुस्तक आहे. पुस्तकातील वेच्यांचे संकलन डॉ. किरण वालिया ह्यांनी केलेले असून ह्या पुस्तकाला असलेले स्वामी प्रभानंदांचे प्रास्ताविक आणि स्वामी यतीश्वरानंद3 ह्यांची प्रस्तावना हे या पुस्तकाचे खास वैशिष्ट्य होय. Complete Works Of Swami Vivekanand ह्या 9 खंडात्मक संकलनातून घेतलेले हे वेचे आहेत. The first duty is to educate people.” अशा अनेक अन्वर्थक उद्धृतांनी हे पुस्तक नटलेले आहे. विषयानुरूप पुस्तकातील वेच्यांचे 18 उपभाग केलेले आहेत :  

1. Philosophy of Education
2. Socicty and Education
3. The True Teacher
4. The Teacher and The Taught
5. Education of the Masses
6. Educating The Women
7. Language
8. The Mother Tongue
9. The Sanskrit Language
10. Higher Education
11. Technical Education
12. Practical Experience
13. Concentration
14. The Mind
15. Power of Knowledge
16. Music and Art
17. Character-Building
18. Harmony of Religions
 

  जगातील विचारवंतांनी स्वामी विवेकानंदांविषयी काय म्हटले आहे ह्याचे संकलन पुस्तकाच्या परिशिष्टात केलेले आहे. नागपूरच्या रामकृष्ण मठाने प्रकाशित केलेले 'आदर्श शिक्षण'4 हे विवेकानंदांचे पुस्तकही संग्राह्य आहे. 
    
 ह्या पुस्तकातील नमुना प्रकरण ह्या संकेतस्थळावर6 वाचता येईल.
'शिक्षकाचे कर्तव्य' ह्यासंबंधी स्वामीजी म्हणतात: ''ज्याप्रमाणे तुम्ही एखादे रोपटे वाढवू शकत नाही त्याप्रमाणे तुम्ही एखाद्या लहान मुलाला शिकवू शकत नाही. तुम्ही फक्त्त अकरणात्मक (negative) स्वरूपाचे काम करू शकता - तुम्ही फक्त्त मदत करू शकता. ज्ञान हे आतूनच प्रकट होत असते. लहान मूल आपल्या स्वभावानुसार स्वतःचा विकास करून घेत असते. तुम्ही फक्त्त विकासाच्या मार्गातील अडथळे दूर करू शकता.
 
समजा मी एक लहान मुलगा आहे. माझे वडील माझ्या हातात एक पुस्तक देतात. त्याच्यात 'ईश्वर असा असा आहे' असे लिहिलेले असते. आता प्रश्न असा आहे की, माझ्या मनात त्यांना हे भरविण्याची जरूर काय? माझे व्यक्तिगत विकसन कोणत्या मार्गाने होणार हे त्यांना कसे कळणार? माझा स्वाभाविक विकास कसा होणार आहे याबद्दल त्यांना काही कळत नसल्यामुळे ते आपल्या स्वतःच्या कल्पना माझ्या डोक्यात कोंबू इच्छितात व त्याचा परिणाम असा होतो की, माझी वाढच खुंटते. एखाद्या रोपट्याची, त्याला पोषक नसलेल्या जमिनीत तुम्ही वाढ करू शकत नाही.'' शिक्षणाचे समाजशास्त्र ह्या विषयाच्या अनुषंगाने स्वामीजींच्या विचारांचे विवेचन करणारा हा व्हिडिओ5 अवश्य पहावा.

Monday, May 6, 2019

शिक्षकाने प्रभावी ठरण्यासाठी काय करावे? --शैक्षणिक गुणवत्ता प्रश्नोत्तरे - 27

शिक्षकाचा विद्यार्थ्यांशी संबंध मुख्यतः वर्गात येतो. त्यामुळे शिक्षकाने वर्गात प्रभावी कसे ठरावे हा उपप्रश्न महत्त्वाचा ठरतो. नव्या शिक्षकाने प्रभावी ठरण्यासाठी आपला अधिकार कसा ठसवावा आणि अनुभवी शिक्षकाने प्रभावी शिक्षक म्हणून प्रस्थापित झालेला लौकिक कसा कायम राखावा असे आणखी दोन प्रश्न त्यातून उद्भवतात. आपण धीरोदात्तपणे आणि आत्मविश्वासाने वर्गात प्रवेश करावा असे प्रत्येक शिक्षकालाच वाटते.

ह्या प्रश्नांच्या उत्तरासाठी ह्याच अनुदिनीमधील 24 व्या आणि 23 व्या प्रश्नांकडे एकदा पाहून घ्यावे. त्यानंतर 26 व्या प्रश्नात सुचविलेल्या तंत्राने पुढे दिलेल्या एखाद्या पडताळा यादीसारखी यादी तयार करावी. अशा अनेक नमुना याद्या इंटरनेटवर उपलब्ध आहेत. त्यांची मदत जरूर घ्यावी पण आपण स्वतः आपल्यासाठी यादी करणे आवश्यक आहे.

1. आपल्या स्वतःच्या वर्तणुकीकडे आपण सतत पाहतो का?

2. वर्गातील अनेक समस्या शिक्षकाच्या वर्तणुकीच्या थेट परिणामी उद्भवत असण्याची शक्यता अअसते.या दृष्टीने आपण घटनांकडे पाहतो का?

3. केवळ विद्यार्थ्यांच्याच वर्तणुकीचा विचार आपण करतो का?

4. शाळेच्या संघटनामध्ये किंवा प्रशासनामध्ये असलेल्या उणिवांमध्ये मुलांच्या अनिष्ट वर्तणुकीची कारणे दडलेली आहेत का?

5. विद्यार्थ्यांची वागणूक कशी असावी आणि त्यांच्याकडून अपेक्षित आदर्श दृष्टिकोन कसा आहे ह्याची चर्चा आपण त्यांच्याशी केली आहे का?

6. शाळेमध्ये आणि शाळेबाहेर विद्यार्थ्यांचे जीवन कसे आहे आणि दोन्हीकडे त्यांनी काय कामे करावीत ह्याविषयी आपण आस्था दर्शवितो का?

7. आपण आपल्या व्यवहारात सातत्यपूर्ण, न्याय्य आणि ठाम असतो का?

8. एक धोरण म्हणून स्तुतीचा सढळ वापर आपल्या अध्यापनात होतो का?

9. आपण पदोपदी अडत असल्यास योग्य लवचिकपणा दाखवतो का?

10. वर्गनियंत्रण आपण सकारात्मक विचाराने आणि सक्रियपणे करतो का?

वर्गव्यवस्थापन हा आपल्या नित्य चिंतनाचा विषय असावा! विषयावर सतत विचार करून आपण ही पडताळा यादी वाढवू शकतो. वर्गातील आपली शब्दरचना योग्य तेथे आदेशात्मक, संभाषणात्मक, प्रश्नात्मक किंवा प्रतिसादात्मक आहे का? नजरेचा यथायोग्य वापर, समर्पक हावभाव, शरीराची ठेवण, वर्गात उभे राहण्याची जागा, वर्गात फिरण्याची सवय/ क्षमता, विद्यार्थ्यांच्या जवळ जायचे की अंतर राखायचे अशा देहबोलीशी संबंधित उपाययोजना नोंदवून त्यांची स्वतःशी उजळणी करून ह्या उपायांबाबत आपण सजग राहू शकतो.

आपण जो विषय शिकवणार आहोत त्या विषयावरील प्रभुत्व आणि शिकवण्यातील आपला उत्साह ह्या दोन मुख्य गोष्टी यशस्वी वर्गव्यवस्थापनासाठी आवश्यक असतात. इतर दुय्यम गोष्टींची चर्चा आपण वर केली आहे. त्यांचे भान राहण्यासाठी प्रत्येकाने एक चेकलिस्ट म्हणजे पडताळा यादी वरीलप्रमाणे अवश्य तयार करावी.

Tuesday, April 30, 2019

वामनपंडित – यथार्थदीपिका ह्या ग्रंथाचे कर्ते

`नमिला साष्टांग श्रीपतिभक्तिरसज्ञ वामनस्वामी ।
रसभावना तत्कवना मानी या तेवि वाम न स्वामी’
- मोरोपंत
शाळेत वामनपंडितांच्या आणि रघुनाथपंडितांच्या1 कविता होत्या त्यामुळे ही नावे कानावरून गेलेली, ओळखीची होती.
पुढे वामनपंडितांनी (मूळ नाव – वामन नरहरी शेष) गीतार्थबोधिनी ह्या ग्रंथात गीतेच्या प्रत्येक श्लोकाचे मराठी समश्लोकी, आर्या, हिंदी दोहा, मराठी ओवी आणि अभंग अशा पाच प्रकारच्या रचनांमध्ये केलेले रूपांतर वाचनात आले. केतकरांच्या ज्ञानकोशातील वामनपंडितांवरील नोंदीचा काही भाग असा आहे -

“यमकें लांब लांब साधण्यांत याचें कौशल्य दिसून येतें. म्हणून यास यमक्या वामन असेंहि म्हणतात. याचें कांहीं भाषांतररुप काव्य आहे व कांहीं स्वतंत्र आहे. भर्तृहरीचीं श्रृंगार, नीति वैराग्य शतकें, गंगालहरी, समश्लोकी गीता हीं भाषांतरित होय. निगमसागर नांवाचा वेदांतपर ग्रंथ त्यानें लिहिला आहे. त्यानंतर, 'यथार्थदीपिका' या नांवाची गीतेवरील टीका अनेक लोकांच्या सूचनेवरुन त्यानें लिहिली. व तींत आंधळी भक्ति ही कुचकामाची असून ज्ञानयुक्त सगुण भक्तीच श्रेष्ठ व मोक्षसाधनाचा उत्तम मार्ग म्हणून प्रतिपादिलें आहे. या ग्रंथाची ओवीसंख्या २२ हजारांवर आहे.’’
जिज्ञासूंनी मूळ नोंद2 येथे पहावी.
आधुनिक काळात अशा काव्याला कृत्रिम म्हणून हिणवण्यात आले असले तरी पाच प्रकारच्या काव्यरचनांच्या स्वभाव लक्षात घेऊन केलेली ही रूपांतरे पाहिली की आपण थक्क होतो. उदाहरणार्थ आपण पुढील श्लोक पाहू :
मूळ श्लोक
सञ्जय उवाच
तं तथा कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम्‌ ।
विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ॥ २-१ ॥
वामनपंडितांची गीतार्थबोधिनी
समश्लोकी
कृपाविष्ट तसा पार्थ आशीं नेत्रांत दाटली
बोले विषादयुक्तातें त्यातें हें मधुसूदन ॥
आर्या
संजय म्हणे किरीटी साश्रुसखेदहि बहूकृपावंत । होतां मधुसूदन तो बोले वचनें तयासि भगवंत ॥
दोहा
लेऊ सास असुवाभरें अर्जुन करुणाभाय । बहुबिखादसों जुगत लखी बोले श्री जदुराय ॥
ओवी
संजय म्हणे धृतराष्ट्रातें । अर्जुन वेष्टिला मोहें बहुतें । अश्रुपात आलें नेत्रांतें । देखोनि बोलिला श्रीकृष्ण ॥
अभंग
श्री गुरुव्यासाचा । शिष्य सद्विद्येचा । धृतराष्ट्रदेवाचा । –तोषदानी ॥1॥ बोले राया देव । उघड अपूर्व । तरी हें वैभव । भोक्ता होसी ॥2॥ कृपेनें व्यापीला । सांडित अश्रूला । येथें पार्थ भ्याला । विषादानें ॥3॥ मग मधुरिपू । शांतवी अमूपू । शांतवावें वपू । तुका म्हणे ॥4॥

ज्ञानेश्वरांच्या भावार्थदीपिका (ज्ञानेश्वरी) ह्या टीकेप्रमाणे वामनपंडितांनी लिहिलेली गीतेवरील ओवीबद्ध टीका यथार्थदीपिका ह्या नावाने प्रसिद्ध आहे. ज्ञानेश्वरीइतका हा ग्रंथ पुरातन आणि समृद्ध नसला तरी त्याची शैली मर्मग्राही असून विविध प्रमेयांचा विभिन्न दृष्टिकोनांमधून केलेला अभ्यास आणि ज्ञानयुक्त सगुणभक्तिचे प्रतिपादन हे त्याचे वैशिष्ट्य आहे.
उदाहरणार्थ,

यांस मी मारूं कैसा? । इतकाच श्लोकाचा वळसा ।
हे मरती कीं शोक ऐसा । न करी अर्जुन ॥
ऐसा वाखाणितां अर्थ । हा दोष ठेविती समर्थ ।
याचा अर्थ यथार्थ । वाखाणिला ऐसा ॥
कीं यांस मारणें अधर्म । तेव्हां शोक करणें अधर्म ।
तरी श्लोकाचें मूळ भ्रम । कीं हे मरती म्हणोनि ॥   


वामनपंडितांचे आजोबा वामन अनंत शेष हे विजापूर दरबारी ग्रंथपाल होते. संस्कृत आणि फार्सी ह्या भाषा त्यांना अवगत होत्या अशी मराठी विश्वकोशातील नोंद आहे. 1666 साली वामनपंडित घरसंसार सोडून बाहेर पडले आणि त्यांनी संन्यास घेतला. 

निगमसार, कर्मतत्त्व, ब्रह्मस्तुती, अनुभूतिलेश हे त्यांचे वेदान्त तत्त्वज्ञानावर आधारित ग्रंथ आहेत. रामजन्म, अहिल्योद्धार, सीतास्वयंवर, भरतभाव, लोपामुद्रा संवाद ह्या त्यांच्या रचना रामायणावर आधारित आहेत.  

गजेंद्रमोक्ष, नामसुधा, वनसुधा, वेणुसुधा, मृत्तिकाभक्षण, हरिविलास, रासक्रीडा अशी आख्यानेही त्यांनी रचलेली आहेत. द्वारकाविजय हा त्यांचा ग्रंथ भागवताच्या दशम्‌ स्कंधावर आधारित आहे.
वामनपंडितकृत सर्व संग्रहाचे प्रकाशक  माधव चंद्रोबा असून ग्रंथाची छपाई  शिळा छापखान्यात, दगडावर अक्षरे कोरून केलेली आहे. प्रकाशन काल - शके १७९० (सन १८६८) आहे. मुंबईतील बाळाजी आणि कंपनी ह्या प्रकाशनसंस्थेने वामनी ग्रंथ हे मासिक 1889 च्या नोव्हेंबरपासून सुरू केले. वामनपंडितांच्या ग्रंथांची जुनी हस्तलिखिते मिळवून, ती शुद्ध करून छापणे हे त्याचे उद्दिष्ट होते.
वामनपंडितांविषयी अधिक माहिती जया दडकर आणि इतरांनी संपादित केलेल्या `संक्षिप्त मराठी वाङ्मयकोशामध्ये (आरंभापासून 1920 पर्यंतचा कालखंड) मिळू शकेल.
 
वामनपंडितांच्या3 67 हून अधिक ग्रंथांची यादी4 मराठी विकिपीडियाने दिलेली आहे. त्यांचे 20 ग्रंथ येथे5 ऑनलाईन उपलब्ध आहेत. यथार्थदीपिका हा ग्रंथ राज्य मराठी विकास संस्थेच्या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे.  आपल्या भाषेतील ह्या ठेव्याकडे अडगळ म्हणून न पाहता पूर्वग्रह बाजूला ठेवून ह्या समृद्ध साहित्याचा आस्वाद घ्यायला हवा.

संदर्भ :
1. https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A4%98%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%A5_%E0%A4%AA%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%A4
2. http://ketkardnyankosh.com/index.php/2012-09-06-10-45-30/10434-2013-03-05-04-52-44
3. http://www.chanefutane.com/articles.php?articlesid=40
4. https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%AA%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%A4#.E0.A4.89.E0.A4.A4.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A4.B0_.28.E0.A4.B5.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.A4.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.A8.29.E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.B2.E0.A5.80.E0.A4.A8_.E0.A4.9F.E0.A5.80.E0.A4.95.E0.A4.BE
5. http://www.transliteral.org/pages/i141129060408/view

Popular Posts